De orden en congregaties in Nederland hebben door de eeuwen heen een belangrijke bijdrage geleverd aan de opbouw van de samenleving met talrijke werkzaamheden op religieus, cultureel en maatschappelijk terrein. Religieuzen waren, vanuit een eigen levenshouding en inspiratie, werkzaam in scholen, armenzorg, ziekenhuizen, verpleeghuizen, ouderenzorg, parochies, bezinningscentra, wetenschap en verenigingsleven, waarbij zij niet zelden pionierswerk verrichtten en aan de wieg stonden van maatschappelijke voorzieningen die nu als vanzelfsprekend worden beschouwd.
Het erfgoed van de religieuzen - archieven, foto’s, boeken, tijdschriften en voorwerpen - bevindt zich momenteel voor het overgrote deel nog in de eigen kloosters van de orden en congregaties in Nederland. Maar in verband met een sterke vergrijzing van de leden zullen de meeste van hen dit historisch waardevolle erfgoed binnen vijf tot tien jaar niet meer zelf kunnen beheren en elders moeten onderbrengen om het voor verval of verdwijnen te behoeden.
Tientallen orden en congregaties hebben de handen ineen geslagen om te voorkomen dat het erfgoed voor Nederland verloren zal gaan. Na het bekijken van diverse mogelijkheden om behoud te waarborgen, besloten zij om in het oudst bewoonde klooster van Nederland - het Kruisherenklooster van St. Agatha, nabij Cuijk - gezamenlijk een centrum voor kloosterlijk erfgoed te realiseren. Hier worden in de komende jaren de archieven, literatuur en voorwerpen ondergebracht van grote en kleine kloostergemeenschappen, van beschouwende en actieve kloosters, van zusters, paters en broeders. Om dit mogelijk te maken is in St. Agatha een deel van de bestaande kloostergebouwen gerenoveerd en aangepast met het oog op de nieuwe functie. Daarnaast is - op het kloosterterrein - een speciaal depot gebouwd, dat voldoet aan de vereiste condities voor een verantwoorde opslag van het erfgoed.
Het erfgoed wordt zodanig bijeengebracht en toegankelijk gemaakt, dat het aan belangstellenden informatie geeft over zowel de afzonderlijke kloostergemeenschappen in Nederland als hun gezamenlijke bijdrage aan het maatschappelijk en kerkelijk leven door de eeuwen heen. Er zal gelegenheid zijn om binnen het kloostercomplex in archivistische bronnen of boeken intensief studie te verrichten naar de inhoud en vormen van kloosterleven in Nederland. Daarnaast zijn er ruimtes zijn waar voor een bredere doelgroep exposities worden ingericht: over de geschiedenis van het kloosterleven in ons land, over één of meerdere orden/congregaties, over werkzaamheden van religieuzen, over het dagelijks leven in een klooster, over een thema of aandachtspunt uit het religieuze leven, enz. Verder zullen middels lezingen, studiedagen en bijvoorbeeld een educatief programma bijzondere doelgroepen - zoals scholieren - worden geďnformeerd. En voor veel toekomstige bezoekers zal mogelijk op de eerste plaats het Kruisherenklooster zelf van betekenis zijn: met zijn honderden jaren geschiedenis, zijn eeuwenoude tuinen, de kloostergangen en de stilte en rust binnen dit gebouwencomplex.
De activiteiten betreffen een samenwerkingsproject van twee stichtingen, die gezamenlijk beschikken over kloosterlijk erfgoed vanaf de Middeleeuwen tot op vandaag. De eerste is de stichting Sint Aegten, die in 1998 te St. Agatha werd opgericht door de Orde der Kruisheren - de enige kloosterorde van Nederlandse oorsprong - voor het beheer van haar erfgoed. In het klooster van St. Agatha leven en werken vanaf 1371 tot op heden Kruisheren. In de gebouwen bevinden zich een monumentale oude bibliotheek - voor een groot deel geplaatst onder de Wet Behoud Cultuurbezit in Nederland -, een archief en honderden waardevolle (kunst)historische en antropologische voorwerpen. De kloostergebouwen zelf zijn voor een groot deel aangemerkt als rijksmonument.
De stichting Dienstencentrum Kloosterarchieven in Nederland (KAN) is de andere stichting die bij het project betrokken is. De stichting KAN werd in 1989 opgericht door een aantal orden en congregaties om kloosterarchivarissen te adviseren en te assisteren bij het beheer van hun archieven. Deze en andere orden en congregaties willen nu voorzieningen realiseren om het kloosterlijk erfgoed blijvend binnen Nederland te houden, te beheren en toegankelijk te stellen, opdat dit deel van de Nederlandse geschiedenis niet verloren gaat of - in geval van internationale religieuze instituten - naar het buitenland wordt overgebracht. Omdat er tot op heden in Nederland geen instelling bestaat die op systematische manier aandacht besteedt aan de leefwijze en werkzaamheden van kloosterlingen, kiezen zij voor de vestiging van een eigen kloosterlijk erfgoedhuis in St. Agatha in samenwerking met de stichting Sint Aegten van de Kruisheren. Deze specifieke werkzaamheden van de stichting KAN zijn ondergebracht in een zelfstandige rechtspersoon: de stichting Erfgoed Nederlands Kloosterleven.
Momenteel gaat alle aandacht uit naar een zorgvuldige en relevante selectie van te bewaren materiaal conform daartoe opgestelde criteria, en naar een goede ontsluiting van de unieke erfgoedcollectie. Op 2 juni 2006 vindt de officiële opening van het centrum plaats; de openstelling voor bezoekers zal in het begin nog beperkt zijn maar geleidelijk aan worden uitgebreid. Het erfgoedcentrum hoopt een bron van informatie te zijn voor ieder die geďnteresseerd is in de geschiedenis en leefwijze van kloosterlingen in Nederland.
Januari 2006